มารู้จักหนังไซไฟ ‘ไซเบอร์พังก์’ กัน
ไซเบอร์พังก์ คือ อะไร ?
ไซเบอร์พังก์ เป็น แนวย่อย (Sub-Genre) ลงไปอีก ของหนังไซไฟ ที่มีฉากอยู่ในโลกอนาคต เทคโนโลยีก้าวหน้าไปไกล แต่สังคมกลับเกิดความแตกต่างทางชนชั้น คุณภาพชีวิตของคนเลวร้ายมาก จนมีคำนิยามง่ายๆ ว่า “High Tech Low Life”
โดยมีจุดเริ่มต้นมาจากนิยายไซไฟ จากผู้เขียนชื่อเช่น วิลเลียม กิ๊บสัน, แพท คาดิแกน, บรูซ สเตอร์ลิงก์, รูดี้ รัคเกอร์ และ ฟิลิป เค ดิค โดยมันโด่งดังและเกิดเป็นปรากฎการณ์ขึ้นมาได้เพราะนิยายของฟิลิป เค ดิค ‘Do Androids Dream of Electric Sheep? ถูกนำมาดัดแปลงกลายเป็นหนังใหญ่ขึ้นจอกำกับโดยริดลีย์ สก็อตต์ เรื่อง Blade Runner (1982)
ไซเบอร์พังก์ มักจะเกี่ยวข้องกับความขัดแย้งพวก ปัญญาประดิษฐ์, แฮกเกอร์ องค์กรขนาดใหญ่ สิ่งสำคัญในยุคอนาคตซึ่งโลกสามารถสร้างหุ่นยนต์แอนดรอย์ มีพาหนะบินได้ และเครื่องอำนวยความสะดวกครบครันก้าวหน้า แต่ทำไมคุณภาพชีวิตของคนถึงได้ถอยหลังลงคลอง ช่องว่างคนรวยกับคนจนถ่างออกอย่างน่าเกลียด
ปีนี้มีหนังไซไฟไซเบอร์พังก์คลาสสิกฉายถึง 2 เรื่อง อย่าง Ghost in the Shell และ Blade Runner จึงอยากนำมายกตัวอย่างเพื่ออธิบายให้เห็นภาพไซเบอร์พังก์ชัดเจนยิ่งขึ้น
เริ่มที่ Ghost in the Shell ศูนย์กลางอยู่ตัวเอกหญิง “โมโตโกะ” ที่ร่างกายเป็นไซบอร์กที่ถูกประดิษฐ์ขึ้นใหม่ทั้งตัว แต่สมองยังหลงเหลือส่วนเดิมอยู่บ้าง ตลอดเรื่องหนังพาดำดิ่งลึกลงไปในจิตใจของ “โมโตโกะ” ตั้งคำถามถึงตัวตนของตนเอง ว่าตัวเธอเป็นอะไรกันแน่ ระหว่างเครื่องจักรกล หรือ มนุษย์ หนังท้าทายคนดูในการยิงคำถามขบคิดในข้อจำกัดของหุ่นยนต์ไซบอร์ก และความหมายของการเป็นมนุษย์
Blade Runner เรื่องราวของนักสืบ เด็คการ์ด ที่ต้องตามจับพวกแอนดรอย์ที่ก่อการกบฎ เพราะอยากมีชีวิตอยู่ต่อไป ไม่ต่างกัน Blade Runner ก็ตั้งคำถามกับความพร่าเลือนระหว่างเส้นแบ่งของไซบอร์กที่จะถูกรวมว่าเป็นมนุษย์ได้หรือไม่ เมื่อพวกเขามีทุกสิ่งทุกอย่าง รวมถึงอารมณ์ เหมือนที่มนุษย์มี แล้วอะไรจะเป็นเส้นแบ่งระหว่างมนุษย์กับอมนุษย์ คำถามเหล่านี้นำไปสู่ฉากจบอันสะเทือนใจ ของแอนดรอย์ที่เรียกร้องสิทธิความเป็นมนุษย์
นอกจากประเด็นอันซับซ้อนที่เหมือนเป็นแกนกลางของคำถามหนังไซเบอร์พังก์แล้ว สิ่งที่เป็นจุดร่วมเหมือนกันของหนังสองเรื่องนี้ยังมีความเป็นหนังฟิล์มนัวร์ นั่นคือโลกหม่นหมองสีเทา พร่าเลือนระหว่างความดีความชั่ว ฮีโร่และแอนตี้ฮีโร่ จน Blade Runner กลายเป็นต้นกำเนิดหนังนีโอนัวร์ (จะกล่าวถึงในคราวหลัง)
สุนทรียะของไซเบอร์พังก์ยังสามารถแสดงออกให้เห็นผ่านทางเมืองในหนังทั้งสองเรื่อง แรงบันดาลใจจากทิวทัศน์เมืองในเอเชีย Ghost in the Shell ผสมผสานระหว่างเมืองแห่งโลกล้ำอนาคต กับ วัฒนธรรมโบราณเก่าแก่(แรงบันดาลใจจากฮ่องกง) ป้ายโฆษณาบิลบอร์ดขนาดใหญ่ และแสงนีออนอันแสบตา จนทำให้เมืองดูยุ่งเหยิง แถมใน Blade Runner ยังแสดงให้เห็นอากาศอันเป็นพิษ เต็มไปด้วยผู้อพยพชาวจีน
สุดท้ายแล้วไซเบอร์พังก์ คือโลกอนาคตที่ทุกอย่างก้าวหน้าไปสุดขีด จนองค์กรขนาดใหญ่ผู้เลิศล้ำทางวิทยาศาสตร์สามารถประดิษฐ์สร้างหุ่นยนต์รวมไปถึงการแทรกแซงความส่วนตัวของมนุษย์จนไม่เหลืออิสรภาพใดๆ จนไปสู่การตั้งคำถามของสถาวะพ้นมนุษย์
อะไรคือความหมายของคำว่ามนุษย์ ?
อะไรคือสิ่งที่เรียกว่าธรรมชาติและสิ่งประดิษฐ์สร้าง ?
อะไรคือร่างกายหรือจักรกล ?
และคำถามสุดท้าย อะไรคือความจริงหรือความจริงเสมือน ?
